Re: Strzegom

Cytuje ponizej caly artykul Tomka, tak aby byl wyslany z kodowaniem iso-8859-2
(to dla osob, ktorych czytniki nie umieja zinterpretowac kodowania UTF-8, w
ktorym oryginalnie wyslal ten artykul Tomek).
ak

> Witam,
>
> wysyłam poniżej skrócona wersję artykułu o Strzegomiu (w tej
> formie ukaże się w czasopiśmie Le Regne Mineral w listopadzie,
> pełna wersja w Mineralogical Record w 2008 r.).
>
> Zamieszczam jedynie kilka zdjęć średnich okazów - resztę mam na
> niezeskanowanych jeszcze slajdach.
>
>
> Przy okazji zwracam się z prosba do wszystkich, którzy mieli okazje
> bywać w Strzegomiu o podzielenie sie opisami swoich znalezisk.
>
>
>
> http://img515.imageshack.us/img515/1918/mapastrzegomlu8.jpg
> Mapa ważniejszych kamieniołomów (młotki w górę - czynne, młotki
> w dół - nieczynne) z alternatywnymi nazwami używanymi obecnie.
>
>
>
> http://img408.imageshack.us/img408/3163/102drf4.jpg
> Stara moneta bita przez właściciela jednego z kamieniołomów około
> 1920 roku. Kol. Spirifer.
>
>
>
> http://img248.imageshack.us/img248/918/stareetykietystrzegom00ga0.jpg
> Stara niemiecka etykieta (około 1880 roku) do ortoklazu ze
> Strzegomia. Kol. Spirifer.
>
>
>
> http://img471.imageshack.us/img471/2183/postcard006qy0.jpg
> Pocztówka z około 1900 roku pokazujaca kłm. Żbik. Kol. Spirifer.
>
>
>
> http://img409.imageshack.us/img409/6728/kostrzabj8.jpg
> Kamieniołom Borów - Piramida. Fot. T. Praszkier.
>
>
>
> http://img515.imageshack.us/img515/8391/kostrzaschodykh2.jpg
> Kamieniołom Borów - Kwarc, z którego pochodzą najlepsze kryształy
> kalcytu znane z pegm. strzegomskich. Fot. T. Praszkier.
>
>
>
> http://img408.imageshack.us/img408/8761/borow30cmtk8.jpg
> Typowa geoda w centrum pegm. miarolitycznego. Fot. T. Praszkier.
>
>
>
> http://img265.imageshack.us/img265/8594/pb050080copiajpgjq8.jpg
> Dwustronnie zakończony kryształ kwarcu na albicie, wielkość okazu
> 13 cm. Kol. Spirifer. Fot. Muneral Up.
>
>
>
> http://img486.imageshack.us/img486/6382/pb050083copiajpgmh3.jpg
> Moriony z ortoklazem, wielkość 6 cm. Kol. Spirifer. Fot. Muneral Up.
>
>
>
>
> http://img507.imageshack.us/img507/1452/fluoryt11cmagv2.jpg
> http://img355.imageshack.us/img355/6821/fluoryt11cmbcj8.jpg
> Niezwykła cecha niektórych fluorytów strzegomskich - zmiana barwy w
> zależności od rodzaju swiatła. W tym przypadku okaz 11 cm,
> fioletowy w swietle sztucznym i niebieski w naturalnym. Fot. Scovil.
> Kol. Spirifer.
>
>
>
>
>
>
>
> Pegmatyty i ich minerały z masywu granitoidowego Strzegom-Sobótka
>
> Tomasz Praszkier
> "Spirifer" Geological Society
> Nowy Swiat 66/5 str.
> PL-00357 Warszawa, Poland
> and
> Institute of Dynamic Geology,
> Faculty of Geology, Warsaw Uniwersity
> ul. Żwirki i Wigury 93
> PL-02089 Warszawa, Poland
> e-mail: pra_tomek@poczta.onet.pl
>
>
> Rafał Siuda
> Institute of Geochemistry, Mineralogy end Petrology
> Faculty of Geology, Warsaw Uniwersity
> ul. Żwirki i Wigury 93
> PL-02089 Warszawa, Poland
> e-mail: siuda@uw.edu.pl
>
>
>
> Wstęp
> Pegmatyty granitoidowego masywu Strzegom-Sobótka znane są już od
> ponad 150 lat. Zarówno w przeszłości jak i obecnie dostarczają one
> wielu interesujących okazów mineralogicznych. Różnorodność
> minerałów . prawie 60 znanych do dziś, rzadkie paragenezy oraz
> ponad 100-letnia historia badań prowadzona w znacznej mierze przez
> słynnych mineralogów czynią region Strzegomia jednym z klasycznych
> stanowisk mineralogicznych Europy. Dodatkowo, w przeciwieństwie do
> innych klasycznych stanowisk Europy - które w większości
> .znikają. wraz z zamykaniem kopalń . w regionie strzegomskim
> działa kilkadziesiąt kamieniołomów i ciągle otwierane są nowe!
>
> Historia eksploatacji
> Pierwsze ślady eksploatacji tutejszych granitów pochodzą z okresu
> neolitycznego, kiedy to używany był on do produkcji żaren. W epoce
> brązu (około 2,5 tyś lat temu) z granitu występującego we
> wschodniej części masywu wykonano szereg rzeźb wiązanych z kultem
> pogańskim, którego ośrodkiem była góra Ślęża. W okresie
> średniowiecza tutejszy granit był wykorzystywany do wznoszenia
> kościołów i innych budynków zarówno w najbliższej okolicy
> wychodni granitu jak i w dość odległym Wrocławiu. W XIX wieku
> nastąpił największy rozkwit wydobycia granitu w rejonie
> Strzegomia. W 1826 roku rodzina Bartsch uruchomiła pierwszy
> .duży. kamieniołom położony w niewielkiej odległości od
> Strzegomia (nazywany jest on obecnie .Barcz.). Kolejne duże
> wyrobiska zostały otwarte w 1858 roku (kamieniołom .Żbik.),
> zaś w 1890 roku rozpoczęto eksploatację w kamieniołomie
> .Andrzej.. Obecnie na terenie masywu Strzegom-Sobótka funkcjonuje
> kilkadziesiąt dużych kamieniołomów.
>
> Historia badań mineralogicznych pegmatytów
> Podczas eksploatacji granitu wielokrotnie natrafiano na druzy
> pegmatytowe zawierające wspaniałe okazy różnych minerałów.
> Dlatego też, od połowy XIX wieku, pegmatyty te były obiektem
> intensywnych badań wielu mineralogów niemieckich (do 1945 roku
> obszar ten należał do Niemiec), w tym sław tamtego okresu takich
> jak: Hinze, Schwantke, Traube i Websky. Do najciekawszych prac tego
> okresu należy zaliczyć pracę A. Schwntke pt.: .Die
> drusenmineralien des Striegauer granits..
> Po II Wojnie Światowej, wraz z przejściem tych ziem w granice
> Polski, pegmatyty strzegomskie stają się przedmiotem zainteresowania
> polskich mineralogów. J. Janeczek publikuje pracę pt.:
> .Typomorficzne minerały pegmatytów masywu granitowego Strzegom-
> Sobótka., w której opisuje 57 minerałów występujących tych
> pegmatytach. Prace A. Kozłowskiego pozwoliły na określenie
> warunków krystalizacji minerałów występujących w pegmatytach
> druzowych. Pomimo tego, iż od ponad 150 lat trwają badania
> pegmatytów, to ich inwentarz mineralny jest nadal uzupełniany o
> kolejne minerały i publikowane liczne szczegółowe prace naukowe.
>
> Lokalizacja
> Granitoidowy masyw Strzegom-Sobótka, zwany również masywem
> strzegomskim, położony jest w środkowej części przedpola
> Sudetów, około 50 km na SSW od Wrocławia. Ciągnie się on od
> Sobótki poprzez Strzegom aż do Jawora. Jego maksymalna szerokość
> wynosi około 12 km, zaś długość około 50 km. Przez jego środek
> biegnie dyslokacja Strzegom-Świdnica, która dzieli go na dwie
> części. Obszary, w których granitoidy wychodzą na powierzchnię
> terenu pokryte są łagodnymi wzgórzami (np. Wzgórza Strzegomskie),
> w obrębie których działają liczne niewielkie kamieniołomy.
> Ze względu na to, że jedyną większą miejscowością w rejonie
> występowania najciekawszych okazów jest Strzegom większość
> okazów z pegmatytów masywu Strzegom-Sobótka ma podawaną taką
> właśnie lokalizację, niezależnie od tego z którego kamieniołomu
> okaz pochodzi. W starszych kolekcjach oraz literaturze, sprzed II
> Wojny Światowej, powszechnie używana nazwa tej lokalizacji
> (stosowana przez niepoprawnie przez niektórych kolekcjonerów do
> dziś) to niemiecki Striegau, gdyż tak właśnie nazywał się
> dzisiejszy Strzegom.
>
> Kamieniołomy i pozyskiwanie okazów
> Naszą uwagę skoncentrujemy na odsłonięciach, w których
> występują ciekawe okazy mineralogiczne i kolekcjonerskie, czyli
> położonych na W i NW od miejscowości Strzegom. Granity są
> również eksploatowane na pozostałym obszarze masywu, lecz nie
> dostarczają tam interesujących okazów.
> Obecnie w W części masywu ilość czynnych kamieniołomów sięga
> około 30, i co roku otwierane są nowe w związku z rosnącym popytem
> na granit strzegomski. Najważniejsze kamieniołomy, z których
> pochodzi znakomita większość okazów, zlokalizowane są trzech
> obszarach - okolice Strzegomia (m.in. kłm. Andrzej, Lubelski,
> Krakowski, Barcz, Grabina), okolice Kostrza-Borów (m.in. kłm.
> Piramida, Kwarc, Wecom, Borów) oraz okolica Czernicy (m.in. kłm.
> Czernica, Zimnik, Gniewków, Paszowice).
> Granit strzegomski używany jest do produkcji kostki brukowej, płyt
> chodnikowych, krawężników, jako kamień okładzinowy itd. W
> związku z tym, że do produkcji płyt okładzinowych niezbędne jest
> pozyskanie dużych bloków, eksploatacja w kamieniołomach przebiega w
> bardzo specyficzny sposób. Praktycznie nie używa się tu
> materiałów wybuchowych, a jedynie palniki, którymi .wypala.
> się bloki. Drugą powszechnie stosowaną metodą jest wiercenie
> rzędów otworów, do których wsypuje się specjalny materiał,
> który na skutek zwiększania swojej objętości powoduje pękanie
> skały. Większość wyrobisk jest niewielka, do kilkuset metrów
> średnicy, o kształcie studni - czasem głębszych niż szerszych - z
> zupełnie pionowymi ścianami, dochodzącymi do 100 m wysokości! W
> związku z tym na dno większości wyrobisk dostać się można
> jedynie po stromych schodach i drabinach. Wokół wyrobisk
> (szczególnie w rejonie Kostrza-Borów) ustawione są liczne dźwigi
> (przypominające dźwigi portowe) służące do opuszczania na dno
> sprzętu i wyciągania bloków granitowych. Pozyskany w trakcie
> eksploatacji materiał dzielony jest na dwie części . bloki
> sprzedawane są zakładom kamieniarskim, natomiast cała reszta skały
> przerabiana jest na specjalnych .gilotynach. na kostkę brukową.
> Fragmenty skały o niejednolitej teksturze (m.in. pegmatyty i aplity)
> odrzucane są na hałdy.
> Stosowane metody eksploatacji są bardzo korzystne dla pozyskiwania
> okazów, które znajdowane są zarówno na etapie eksploatacji samej
> skały . przeważnie większe gody (tak np. natrafiono na geodę w
> kłm. Grabina, z której, w 2005 roku pozyskano doskonałej jakości
> okazy chabazytu na epidotach) jak i na etapie .kostkarek. .
> przeważnie małe pustki.
> Należy podkreślić, iż ogromnym problem przy eksploatacji
> minerałów z druz (szczególnie większych) jest odspojenie okazów
> od skały . większość pegmatytów tkwi w całkowicie litym
> granicie, pozbawionym spękań. W związku z tym, że okazy wydobywane
> są bez zgody właścicieli kamieniołomów, a często w ukryciu,
> górnicy nie mają czasu na profesjonalną ekstrakcję okazów i
> urywają jedynie .co się da., czyli najczęściej tzw. szpice
> (kryształy kwarcu). W związku z bardzo nikłą świadomością
> .mineralogiczną. górników spora część okazów ulega
> zniszczeniu już po wydobyciu . niezapakowane okazy transportowane w
> plecaku czy bavenit .zmywany. jako .zbędna wata. to normalne
> praktyki. Jako przykład może posłużyć opowieść jednego z
> górników z kłm. Zimnik. Po odwiedzinach w jego domu gdzie wszędzie
> leżały fragmenty .waty bavenitowej. zapytany o znalezisko
> górnik odpowiedział . .Tej waty to było tyle zrobiłem sobie z
> niej .poduszkę. jak siadałem na skale aby zjeść
> śniadanie...
>
> Budowa geologiczna masywu Strzegom-Sobótka
> Skały masywu Strzegom-Sobótka należą do postorogenicznych
> granitów związanych z orogenezą waryscyjską. Od północy masyw
> otoczony jest przez staropalozoiczne skały metamorficzne (łupki
> łyszczykowe, kwarcyty). Od wschodu kontaktuje z ofiolitem Ślęży
> złożonym głównie z gabr, serpentynitów i amfibolitów. Od
> południowego wschodu granit przylega do bloku Gór Sowich zbudowanego
> głównie z gnejsów i migmatytów datowanych na późny proterozoik
> . wczesny paleozoik. Na północnym wschodzie granice masywu
> wyznacza sudecki uskok brzeżny, który oddziela ja od metamorfiku
> Gór Kaczawskich.
> W obrębie masywu Strzegom-Sobótka wydzielono kilka odmian
> granitoidów. Na zachodzie, od Paszowic po Strzegom, odsłania się
> granit hornblendowo-biotytowy. Bardziej na NE pojawiają się
> wystąpienia granitu biotytowego (rejon Graniczna . Morawa
> (Morów)). We wschodniej części masywu Strzegom-Sobótka dominuje
> głównie granodioryt biotytowy (Strzeblów, Gołaszyce) oraz granit
> dwułyszczykowy (Wierzbna, Siedlimowice). Każdy z tych granitoidów
> należy do odrębnych plutonów, charakteryzujących się wyraźną
> zmiennością petrograficzną, geochemiczną i izotopową, co wskazuje
> na ich odrębną ewolucję. Ponad to niektóre z plutonów różnią
> się między sobą wiekiem, który dla granitu biotytowo-
> hornblendowego, biotytowego i granodiorytu biotytowego wynosi około
> 280 mln lat, zaś dla granitu dwułyszczykowego około 320 mln.
> Niestety większość skał krystalicznych znajduje się pod
> przykryciem utworów młodszych, co nie pozwala na prześledzenie
> kontaktu pomiędzy nimi.
>
> Ciała pegmatytowe i sukcesje minerałów
> Częstotliwość występowania utworów pegmatytowych, ich geometria i
> skład mineralny są różne w poszczególnych partiach masywu
> Strzegom-Sobótka.
> Najbogatszy w pegmatyty, a zarazem okazy mineralogiczne, jest granit
> biotytowo-hornblendowy odsłaniający się w NW części intruzji.
> Najczęściej występują w nim pegmatyty miarolityczne, którym
> towarzyszą rzadziej spotykane pegmatyty żyłowe. Oba typy
> pegmatytów wykazują wyraźny związek z drobnoziarnistymi żyłami
> aplitowymi. Wielkość poszczególnych pegmatytów jest różna. W
> latach siedemdziesiątych XX wieku niejednokrotnie natrafiano na duże
> pegmatyty miarolityczne. Np. w 1968 roku w kamieniołomie w Czernicy
> natrafiono na kawernę o nieregularnym kształcie i wymiarach
> 1,3x2,2x3 m. Była ona w 2/3 swej wysokości zasypana przez odłamki,
> oraz całe kryształy zadymionego kwarcu i morionu. Również i
> obecnie, wraz z powtórnym rozkwitem górnictwa i wzrostem wydobycia
> granitu, natrafia się na liczne pustki, czasem o znacznych wymiarach.
> W ostatnich latach w kamieniołomach .Andrzej. i .Lubelski.
> natrafiono na kilka geod o wielkości około 2x1x0,5 m wypełnionych w
> znacznej mierze kwarcem dymnym pokrytym epidotem, chabazytem,
> fluorytem i aksynitem. Najczęściej jednak napotyka się pegmatyty o
> średnicy dochodzącej do kilkudziesięciu cm, w których pustki
> stanowią jedynie niewielki procent ich całkowitej objętości. Z
> takich właśnie, niewielkich pegmatytów, pochodzą w znacznej mierze
> najlepsze okazy mineralogiczne . małe geody (do około 0,5 m) są
> przeważnie niezwietrzałe, natomiast duże pustki są najczęściej
> pocięte przez drobne spękania ciosowe biegnące przez granity,
> którymi wędrują wody meteoryczne, przyspieszające proces
> wietrzenia. Skład mineralny pegmatytów miarolitycznych jest bardzo
> urozmaicony. Główną rolę w ich budowie odgrywa kwarc i skaleń
> potasowy, którym niejednokrotnie towarzyszą: epidot, albit, stylbit,
> kalcyt, fluoryt, chabazyt, aksynit, oraz inne, rzadsze minerały.
> Minerały te krystalizowały w kilku etapach. W pierwszym doszło do
> krystalizacji skalenia potasowego, albitu i kwarcu pierwszej
> generacji. Po tym etapie, w części kawern obserwuje się
> zbrekcjonowanie kryształów skalenia i kwarcu pierwszej generacji. Na
> minerałach starszych, lub ich zbrekcjonowanych i często
> regenerowanych fragmentach, narastają: fluoryt, epidot, zeolity,
> chloryty i kalcyt.
> Częstotliwość występowania druz pegmatytowych na omawianym
> obszarze jest nierównomierna, a zarazem bardzo niska. Duże geody
> odkrywane są przeważnie raz na 2-3 lata, czasem do 2-3 razy w jednym
> roku . przy około 40 czynnych kamieniołomach! Mniejsze pustki są
> znacznie częstsze, ale też nie pospolite. Zdecydowana większość
> znalezionych geod (niezależnie od wielkości) nie zawiera dobrej
> klasy okazów.
> We wschodniej części masywu brak jest pegmatytów miarolitycznych.
> Dominującą rolę odgrywają tu pegmatyty żyłowe, których
> miąższość dochodzi do kilkudziesięciu cm, zaś rozciągłość do
> kilkuset metrów. W pegmatytach tych brak jest pustek. Charakteryzują
> się one również innym składem mineralnym niż pegmatyty z
> zachodniej części masywu Strzegom-Sobótka. Przeważającymi ich
> składnikami są: kwarc, skalenie, bioty i muskowit, a niekiedy
> trafiają się granat i beryl. Inne minerały należą do rzadkości.
> Generalnie pegmatyty z tej części masywu nie dostarczają dobrej
> klasy okazów mineralogicznych.
>
> Minerały
>
> Na wstępie tego rozdziału warto zaznaczyć, że najlepsze i
> najbardziej poszukiwane przez kolekcjonerów okazy ze Strzegomia to
> paragenezy szeregu różnych minerałów (często kwarc, skalenie,
> epidot, fluoryt, chabazyt, stylbit, bavenit, kalcyt i in.),
> tworzących niezwykle barwne, a za razem rzadko gdzie indziej
> spotykane .ogródki skalne. (tak górnicy nazywają multimineralne
> geody) . np. kremowe skalenie z kwarcami dymnymi, żółtym
> stylbitem i fioletowym fluorytem, czy też dymne kwarce z pistacjowym
> epidotem, porośnięte przez czerwony chabazyt. Do znacznie
> rzadszych należą dobrej, światowej klasy okazy monomineralne, czy
> też będące .pojedynczym kryształem. . okazy takie tworzą
> jedynie kwarc, fluoryt i skalenie.
> Obecnie z pegmatytów masywu Strzegom . Sobótka znanych jest prawie
> 60 minerałów, z których znaczna część tworzy makroskopowej
> wielkości kryształy. Poniżej zostały opisane jedynie te
> najpospoliciej występujące i/lub najciekawsze.
>
> Kwarc
> Kwarc jest, obok skalenia K, najpospolitszym minerałem w pegmatytach
> masywu Strzegom-Sobótka. Prawie we wszystkich kamieniołomach W
> części masywu Strzegom . Sobótka możemy natknąć się na
> większe, lub mniejsze okazy kryształów różnych odmian tego
> minerału. Zazwyczaj są one wykształcone w formie heksagonalnych
> słupów zakończonych jednostronnie przez ściany romboedrów,
> niekiedy obserwuje się trapezoedry dytrygonalne. Najciekawsze,
> kolekcjonerskie okazy, pochodzą z pegmatytów mikrolitycznych okolic
> Strzegomia, Kostrzy-Borowa i Czernicy. Kryształy kwarcu są zazwyczaj
> zadymione lub też całkowicie czarne, choć trafiają się okazy
> zupełnie czystego kryształu górskiego (m.in. kłm. Barcz).
> Wyrastają one z pismowych przerostów skalenia potasowego i szarego
> kwarcu, tworząc efektowne okazy kilku kryształów kwarcu
> kierunkowo .wyrastających. z dużego skalenia. Wielkość
> kryształów kwarcu waha się od kilku milimetrów do kilkudziesięciu
> centymetrów. Największe znane kryształy pochodzą z kamieniołomu w
> Czernicy, gdzie natrafiono na kawernę zawierającą kryształy o
> masie łącznej masie około 1 tony. Największy z zebranych wówczas
> kryształów ma wymiary 64x40x30 cm i waży 66 kg. Jest to kryształ
> zakończony z jednej strony prawidłowo z drugiej zaś, obłamany i
> zabliźniony późniejszymi generacjami kwarcu. Oprócz uszkodzonych i
> zregenerowanych później okazów natrafiono również na kryształy
> zakończone obustronnie. Kwarcowi towarzyszył w tej kawernie
> mikroklin i albit.
> W obrębie kryształów kwarcu występujących w pegmatytach
> mikrolitycznych wydzielić można dwie generacje tego minerału.
> Generacja starsza (I) to kwarc nieprzezroczysty, zadymiony lub też
> morion, zawierający dużą liczbę inkluzji. Przeważnie powierzchnia
> kryształów I generacji jest lekko skorodowana i matowa. Kryształy I
> generacji są często otoczone II generacją kwarcu. Przeważnie jest
> ona przezroczysta lub lekko zadymiona i posiada błyszczące ściany.
> Układ taki powoduje, iż kryształy I generacji tworzą fantomy
> widoczne w obrębie II generacji kwarcu. Często kryształy kwarcu są
> oderwane od podłoża i zregenerowane od spodu II generacją kwarcu.
> Równolegle z II generacją wzrastał m.in. epidot i bavenit tworzące
> często inkluzje w obrębie kwarcu, które przeważnie kontynuują
> się .na zewnątrz. kryształu. Na drugiej generacji kwarcu
> narastają: epidot, bavenit, aksynit, stylbit, kalcyt, fluoryt,
> chabazyt i chloryty.
>
>
> Skaleń K
> Skaleń K, to obok kwarcu, najpospolitszy minerał w pegmatytach
> opisywanego obszaru (występuje we wszystkich pegmatytach). Skaleń
> potasowy występujący w druzach pegmatytów, określany wcześniej
> jako ortoklaz lub mikroklin, to w rzeczywistości mikropertyt
> mikroklinowy.
> W obrębie pegmatytów można wyróżnić dwa zasadnicze morfotypy
> kryształów skaleni. Pierwszy z nich to kryształy o pokroju
> krótkosłupkowym, z bardzo dobrze rozwiniętymi I często
> błyszczącymi ścianami (110), (101), (010), (001) i (201). Skalenie
> tego typu występują zazwyczaj w towarzystwie kwarcu, albitu,
> chlorytu i zeolitów.
> Drugim morfotypem kryształów skalenia są kryształy o pokroju
> słupowym, niekiedy dość silnie wydłużone, z dobrze rozwiniętymi
> ścianami (010) i (110). Typ ten określany jest typ .Zillertal..
> Bardzo często kryształy tego typu są zbliźniaczone według prawa
> baveńskiego. Tego typu bliźniaki tworzą charakterystyczne,
> przypominające zamek błyskawiczny zrosty, złożone z dwóch
> dominujących osobników. Na ich ścianach narastają mniejsze
> kryształy. Rzadziej od zbliźniaczeń baveńskich obserwuje się
> zrosty bliźniacze typu Karlsbad. Z tym typem skalenia bardzo często
> współwystępują duże ilości epidotu. Na uwagę zasługuje fakt,
> iż oba typy kryształów skalenia nie współwystępują ze sobą w
> pegmatytach druzowych okolic Strzegomia.
> Skalenie występujące w pegmatytach są różnorodnie zabarwione.
> Zazwyczaj są to kryształy jasnożółte, kremowe lub prawie białe.
> Opisywano również bliźniaki manebachskie i karlsbadzkie koloru
> brunatnego oraz zielone kryształy podobne do amazonitu. Najczęściej
> kryształy skalenia potasowego osiągają rozmiary do kilku cm.
> Niekiedy można natrafić na okazy znacznie większe o masie kilku kg
> i rozmiarach do 30-35 cm (drugi morfotyp).
>
> Albit
> Skaleń sodowy . albit . jest jednym z najpospolitszych
> minerałów w pegmatytach masywu Strzegom-Sobótka, uważany jest on
> za młodszy od skalenia potasowego i w wielu miejscach go zastępuje.
> Albit występuje zarówno jako lamelki pertytowe w skaleniu potasowyn
> jak i jako przerosty pismowe i automorficzne osobniki narastające na
> ścianach skaleni potasowych i towarzyszących im kryształów kwarcu.
> Zazwyczaj tworzy kryształy dochodzące do kilku milimetrów
> średnicy, lecz często można natrafić na kryształy znacznie
> większe. Ich zabarwienie jest zazwyczaj białe, nieraz z zielonkawym
> odcieniem. Popularne są również odmiany bezbarwne, całkowicie
> przezroczyste, zwane cleavelandytem. Czasem albit tworzy również
> wyjątkowo efektowne skupienia błękitnych kryształów
> przypominające swoim kształtem .kwiat.. Na powierzchni albitu
> narastają często młodsze minerały. Najciekawsze okazy albitu
> występują w kamieniołomach okolicach Strzegomia.
>
> Fe-aksynit
> Okazy aksynitu z pegmatytaów masywu Strzegom-Sobótka są stosunkowo
> rzadkie i przeważnie osiągają do kilku milimetrów wielkości.
> Znane są również osobniki większe, dochodzące do 2 cm. Kryształy
> aksynitu są zazwyczaj lśniące i przezroczyste, zabarwione na kolor
> brunatny lub ciemośliwkowy. Aksynit narasta na kwarcu, skaleniu lub
> epidocie. Najciekawsze okazy Fe-aksynitu pochodzą z okolic
> Strzegomia, a szczególnie kamieniołomów .Andrzej.,
> .Lubelski. i .Krakowski..
>
> Chabazyt
> Sześcienne kryształy chabazytu z pegmatytów miarolitycznych
> dochodzą do ponad 2 cm wielkości. Zabarwione są przeważnie na
> kolor brunatno-czerwony, brunatny, żółto-brunatny, rzadziej
> krwistoczerwony. Narastają na starszym epidocie, skaleniach i kwarcu.
> Niekiedy chabazyt tworzy niezwykle efektowne czerwone kryształy
> narastające na zielonym epidocie w paragenezie z białymi
> skaleniami . tego typu okazy są prawdopodobnie jednymi z
> najlepszych na świecie okazów chabazytu. Najciekawsze okazy tego
> minerału pochodzą z kamieniołomów w okolicach Strzegomia (np.
> Eurogranit, Andrzej) oraz okolicach Czernicy (np. Paszowice).
>
> Epidot i klinozoizyt
> Epidot jest jednym z najpospolitszych minerałów druz pegmatytowych
> na opisywanym obszarze. Rozpoczął on swoją krystalizację po
> wydzieleniu się kwarcu pierwszej generacji. Tworzy on zazwyczaj
> igiełkowe kryształy, zebrane w promieniste wiązki, dochodzące do
> kilku cm długości. Epidot zabarwiony jest na kolor zielony, zielono-
> szary lub też szary. Dość często spotyka się pokruszone
> kryształy kwarcu dymnego i skalenia spojone przez przerastające się
> wzajemnie kryształy epidotu i kalcytu. Na powierzchni kryształów
> epidotu narastają kryształy aksynitu, chabazytu, zeolity i chloryty.
> Najlepsze okazy epidotu tworzą intensywnie zielone, błyszczące
> kryształy, zebrane w wiązki, narastające na czarnym kwarcu i
> białym lub kremowym skaleniu. Epidotowi towarzyszy klinozoizyt.
> Tworzy on szare kryształy budujące wachlarzowate lub promieniste
> skupienia, dochodzące do 4 cm wielości. Epidot i klinozoisyt
> występują pospolicie we wszystkich kamieniołomach okolic
> Strzegomia, Kostrzy-Borowa i Czernicy.
>
> Kalcyt
> Kalcyt należy do ostatniej generacji minerałów druzowych
> pegmatytów masywu Strzegom-Sobótka. Często tworzy on
> grubokrystaliczne, masywne skupienia wypełniające całkowicie
> wnętrza niektórych kawern. Kalcyt ten zabarwiony jest zazwyczaj na
> kolor jasnożółty lub też pomarańczowy. Często wraz z epidotem
> spaja on brekcję złożoną z kryształów kwarcu i skalenia.
> Częstotliwość występowania kalcytu w kamieniołomach okolic
> Strzegomia jest bardzo zróżnicowana. W części kamieniołomów jest
> on rzadki lub nie występuje prawie wcale, w rejonie Czernicy oraz
> niektórych kamieniołomach okolic Strzegomia (np. Andrzej) pojawia
> się dość często, natomiast w kłm. Piramida i Kwarc w Kostrzy jest
> jednym z najpospolitszych minerałów - stamtąd też pochodzą jedyne
> dobrej jakości okazy kolekcjonerskie. We wszystkich wystąpieniach,
> poza kamieniołomami Piramida i Kwarc, kalcyt występuje jedynie w
> formie ciemnożółtych tabliczek o heksagonalnym zarysie lub
> jasnożółtych do białych kryształów wykształconych w formie tzw.
> papierszpatu. Natomiast w kamieniołomach Piramida i Kwarc kalcyt
> tworzy całe spektrum form . od szarych lub bezbarwnych cienkich 1-2
> centymetrowych .igieł., przez dochodzące do 20 cm czarne słupy
> heksagonalne zakończone dwuścianem, ciemnożółte tabliczki, po
> krótkosłupowe białe kryształy ze środkową strefą zabarwioną na
> szaro lub zielono. Większość z nich charakteryzuje obecność
> słupa heksagonalnego i romboedru lub dwuścianu, występujących w
> różnych proporcjach. Niektóre z tych form prezentują również
> różne generacje, które czasem wzajemnie na sobie narastają. Dużo
> rzadziej pojawiają się kryształy o zarysie romboedrów.
>
> Beryl
> Minerał ten występuje głównie w pegmatytach żyłowych
> odsłaniających się we wschodniej części masywu Strzegom-Sobótka.
> Na największe jego ilości natrafia się w kamieniołomie
> Siedlimowice. Występuje on tam w postaci krótkosłupkowych,
> jasnozielonych lub nieco żółtawych kryształów o długości około
> 2 cm. Niekiedy napotyka się również kryształy większe,
> dochodzące do 10 cm. Zazwyczaj są one silnie spękane, niekiedy
> wtórnie posklejane kwarcem i nie tworzą efektownych okazów.
> Towarzyszą im skaleń, muskowit i granat (spessartyn-almandyn).
> Najładniejsze kryształy berylu związane z pegmatytami żyłowymi
> pochodzą jednakże z Strzeblowa, gdzie znaleziono jasnozielone,
> przezroczyste beryle, dochodzące do 10 cm długości.
> W pegmatytach miarolitycznych beryl występuje rzadko. Tworzy on
> bezbarwne, lub zielonkawe kryształy o długości dochodzącej do 3
> cm. Znane są one z kamieniołomów Strzegomia, Żółkiewki i
> Zimnika. W tej ostatniej miejscowości znaleziono kryształy
> zielonego, przezroczystego berylu o długości około 4 cm . jest to
> najlepszy znany z terenów Polski okaz tego minerału.
>
> Bavenit
> Bavenit występuje wyłącznie w pegmatytach miarolitycznych w
> zachodniej części masywu Strzegom-Sobótka. Tworzy on
> cienkoigiełkowe, białe kryształy, zebrane zazwyczaj w spilśnione,
> filcowate skupienia (przypominające watę) wypełniające wnętrza
> niektórych pegmatytów. Ich wielkość dochodzi niekiedy do
> kilkudziesięciu cm! Spotyka się również .kuliste. agregaty
> dochodzące do 2 cm średnicy, narastające na powierzchni skaleni,
> kwarcu, epidotu i zeolitów. Bardzo rzadko bavenit występuje w
> postaci igiełkowych, przypominających skolecyt kryształów o
> długości dochodzącej do 1 cm. Często spotyka się inkluzje
> cienkoigiełkowych kryształów bavenitu w zadymionym kwarcu.
> Najciekawsze okazy tego minerału występują w okolicach Czernicy i
> Kostrzy, choć spotykane są we wszystkich kamieniołomach W części
> masywu.
>
> Molibdenit
> Molibdenit występuje stosunkowo rzadko na opisywanym obszarze -
> najczęściej w W części masywu Strzegom-Sobótka, bezpośrednio w
> granitach lub żyłach aplitowych je przecinających. Jednakże
> najładniejsze okazy tego minerału pochodzą z pegmatytów
> miarolitycznych Strzegomia, Zimnika, Paszowic i Czernicy. Kryształy
> molibdenitu narastają tam na skaleniu potasowym w postaci srebrnych,
> błyszczących, tabliczkowych kryształów o heksagonalnym zarysie -
> ich wielkość dochodzi czasem nawet do 1,5 cm.
>
> Fluoryt
> Kryształy fluorytu są stosunkowo rzadkie w masywie Strzegom-Sobótka
> i znane wyłącznie z pegmatytów miarolitycznych. Generalnie są one
> bardzo zróżnicowane pod względem barwy, kształtu i wielkości .
> praktycznie każde nowe .trafinie. dostarcza nieco innych okazów.
> Kolor kryształów jest zróżnicowany . najpospolitsze są osobniki
> fioletowe lub niebieskawe, rzadsze niebieskie i bezbarwne, a
> sporadycznie pojawiają się kryształy różowo-czarwone. Kryształy
> o barwach niebieskich i fioletowych często zmieniają kolor w
> zależności od rodzaju światła . najbardziej spektakularne z nich
> w świetle dziennym mają kolor intensywnie błękitny, a w świetle
> sztucznym intensywnie ciemno-fioletowy. Niekiedy w kryształach
> widoczne jest strefowe ułożenie barw czy też barwne fantomy
> odzwierciedlające kształtem inną postać krystalograficzną . np.
> ośmiościany zamknięte w dwunastościanie rombowym. Kryształu
> fluorytu wykształcone są zazwyczaj w postaci ośmiościanów.
> Rzadziej spotyka się kombinacje ośmiościanu i ośmiościanu
> piramidalnego, sześcianu piramidalnego i dwunastościanu rombowego.
> Wielkość kryształów przeważnie nie przekracza 1-2 cm, choć
> zdarzają się znacznie większe okazy. Największe z nich osiągają
> do około 15 cm i często, tworzą wysokiej klasy okazy. Duże
> kryształy rzadko .zachowują się. w paragenezie z innymi
> minerałami - w związku ze swoją doskonałą łupliwością, maja
> tendencję do odpadania ze szczotek. Dobrym przykładem może być
> znalezisko dużych fioletowo-niebieskich kryształów fluorytu o
> pokroju dwunastościanów, z fantomami w formie ośmiościanów z
> kamieniołomu Eurogranit z jesieni 2004. Pozyskano wtedy szereg
> kilkunastocentymetrowej wielkość niebieskich kryształów wysokiej
> klasy, z których żaden niestety nie zachował się na matriksie.
> Drobniejsze kryształy . do około 3 cm często .zachowuja się.
> na matriksie, gdzie w towarzystwie epidotu, stylbitu czy bavenitu
> narastają na powierzchni skaleni i kwarców. Niekiedy bavenit i
> epidot tworzą inkluzje w kryształach fluorytu.
> Większość dobrej klasy, szczególnie dużych okazów fluorytu
> pochodzi z kamieniołomów okolic Strzegomia (np. Andrzej, Eurogranit,
> Lubelski) . w większości niebieskich lub fioletowych. W rejonie
> Kostrzy drobne, często różowe kryształy fluorytu występują w
> kamieniołomach Wecom, praktycznie brak jest natomiast fluorytów w
> kamieniołomie .Piramida., .Kwarc. czy .Borów.. W rejonie
> Czernicy fluoryty są stosunkowo częste, w prawie wszystkich
> kamieniołomach (np. Zimnik, Paszowice) przeważnie wykształcone
> jako drobne fioletowe kryształy, aczkolwiek z terenu tego pochodzą
> też najlepsze ze znanych polskich różowych fluorytów dochodzących
> do 5cm, niezwykle podobnych do okazów z masywu Mount Blanc.
>
> Stylbit
> Stylbit to po kwarcu i skaleniach najpopularniejszy minerał
> pegmatytów opisywanego masywu. Występuje on w postaci miodowo-
> żółtych cienkotabliczkowych osobników tworzących
> charakterystyczne, snopkowe zrosty o wielkości dochodzącej do 2 cm.
> Znacznie rzadziej spotyka się kuliste agregaty stylbitu o średnicy
> dochodzącej do 7 cm średnicy. Stylbit narasta na powierzchni
> epidotu, kwarcu i skaleni. Niekiedy pokryty jest czarnymi skupieniami
> chlorytów. Sam nie tworzy okazów wysokiej klasy, ale w paragenezie z
> innymi minerałami jest niemalże nieodłącznym elementem
> .ogródków skalnych.. Występuje we wszystkich kamieniołomach
> okolic Strzegomia, Kostrzy-Borowa i Czernicy, jako jeden z
> pospolitszych minerałów.
>
> Zakończenie
> Na zakończenie należy podkreślić, że rejon występowania
> pegmatytów masywu Strzegom-Sobótka należy do jednych z ostatnich w
> Europie wciąż .żywych. klasycznych stanowisk mineralogicznych.
> Należy się spodziewać, iż wydobycie granitu na tym obszarze
> będzie nadal wzrastać, a co z tam idzie wzrastać będzie
> częstotliwość trafianych geod i wydobywanych okazów
> mineralogicznych.
>
>
> Ważniejsza literatura uzupełniająca:
>
> Dorejko M. & Macioszczyk W. 2002. Przewodnik mineralogiczny .
> Strzegom. 1-32. Warszawa.
> Janeczek J. 1985. Typomorphic minerals of pegmatites from the
> Strzegom-Sobótka granitic massif. Geologia Sudetica, 20, 2: 1-61.
> Kober T. & Szuszkiewicz A. 2005. Fundstellen-Klassiker: der
> Striegauer granit und seine Mineralien. Mineralien Welt, 16, 3: 16-45.
> Kozłowski A. 1973. Kwarc pomagmowy masywu strzegomskiego i
> karkonoskiego; jego środowisko krystalizacji i pierwiastki śladowe.
> Acta Geologica Polonica, 23, 2: 342-363.
> Kozłowski A. 1984. Calcium-rich inclusion solutions in fluorite from
> the Strzegom pegmatites, Lower Silesia. Acta Geologica Polonica, 34,
> 1-2: 131-138.
> Schwantke A. 1896. Die Drusenmineralien des Striedauer Granits. 1-88.
> Leipzig.
> Siuda R. 2002: Minerały z pegmatytów masywu strzegomskiego. Otoczak,
> 1, 27: 15-25.
> Traube H. 1888. Die Mineralien Schlesiens. 1-285. Breslau.
Received on Mon Aug 20 15:45:38 2007